Anafilaksja to ciężka, zagrażająca życiu, systemowa lub uogólniona, natychmiastowa reakcja nadwrażliwości. Najcięższą postać anafilaksji, z zaburzeniami ogólnoustrojowymi, stanowi wstrząs anafilaktyczny. Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego zagraża życiu. Objawy kliniczne anafilaksji pojawiają się w ciągu kilku, kilkudziesięciu minut po ekspozycji na czynnik wywołujący, zwykle gwałtownie i narastając bardzo szybko.

Przyczyną reakcji anafilaktycznej jest najczęściej użądlenie przez owady (osy, pszczoły, szerszenie, trzmiele), spożycie pokarmów (m.in. orzeszki ziemne i orzechy, ryby, skorupiaki, jaja kurze, mleko krowie), zażycie leków (np. antybiotyków, niesterydowych leków przeciwzapalnych), a także środków znieczulenia miejscowego i radiologicznych środków kontrastowych, ekspozycji na inne czynniki (np. lateks, zimno, wysiłek fizyczny). Ryzyko anafilaksji zwiększa się w przypadku sumowania przyczyn, np. przy jednoczesnej ekspozycji na alergeny pokarmowe i wysiłek fizyczny.

Do narządów wstrząsowych w anafilaksji należą: skóra i błona śluzowa, układ oddechowy, układ pokarmowy oraz układ krążenia.

Najczęstsze objawy wstrząsu anafilaktycznego to:

• świąd skóry, rumień, pokrzywka, obrzęk warg i języka;
• skóra może być blada i pokryta potem;
• duszność, świszczący oddech, suchy kaszel, chrypka, świst wdechowy, wodnisty katar;
• nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha;
• spadek ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca, zaburzenia rytmu serca;
• zawroty głowy, „mroczki” przed oczami, bóle głowy, utrata przytomności.

Jak najwcześniejsze rozpoznanie anafilaksji i niezwłoczne podjęcie leczenia zmniejsza ryzyko powikłań i zgonu.

Postępowanie w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego:

• Przerwij narażenie na bodziec wywołujący, jeśli to możliwe.
• Oceń stan układu krążenia, drożności dróg oddechowych, oddychanie, stan świadomości, stan skóry.
• Wezwij pogotowie ratunkowe.
• Jeśli chory posiada przy sobie przepisany przez lekarza lek do zastosowania w przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego (w ampułkostrzykawce), należy go podać choremu.
• Ułóż pacjenta na plecach lub w pozycji najbardziej komfortowej i unieś kończyny dolne. Jeśli chory wymiotuje, ułóż chorego w pozycji bocznej ustalonej.
• Gdy są wskazania, wykonaj resuscytację krążeniowo-oddechową ze stałym uciskiem klatki piersiowej i sztucznym oddychaniem.
• Często, w regularnych odstępach czasu monitoruj ciśnienie tętnicze, częstość i rytm pracy serca, częstość oddechów.

Przygotuj się na wstrząs!
Pamiętaj! Wiedza może uratować życie!

Leczenie osób, u których wystąpił wstrząs anafilaktyczny, wymaga przede wszystkim bardzo szybkiej reakcji, oceny stanu pacjenta oraz podania odpowiednich leków. W pierwszej kolejności należy zawsze wezwać karetkę pogotowia, a następnie –  miarę możliwości – usunąć potencjalny czynnik wywołujący silną reakcję alergiczną i przystąpić do udzielenia pomocy osobie, u której rozpoznajemy objawy wstrząsu anafilaktycznego.

Leki zwalczające objawy wstrząsu anafilaktycznego to przede wszystkim adrenalina, a w drugiej kolejności glikokortykosteroidy i leki przeciwhistaminowe, które zapobiegają nawrotom objawów wstrząsu anafilaktycznego.

Adrenalinę należy podać jak najszybciej, domięśniowo w przednio-boczną część uda. Osoby, które wiedzą o swojej chorobie i podatności na wstrząs anafilaktyczny, powinny zawsze nosić przy sobie odpowiednie leki przeciwalergiczne, a przede wszystkim jednorazowe ampułkostrzykawki z adrenaliną. Domięśniowe podanie adrenaliny spowoduje, że lek szybciej (średnio po okołu 8 minutach) osiągnie wysokie stężenie w organizmie chorego i spowoduje zatrzymanie objawów wstrząsu anafilaktycznego.