Kwiatostan (bazie) brzozy w czasie pylenia

Brzoza jest pospolitym drzewem w całej północno-zachodniej i centralnej Europie. Z uwagi na charakterystyczną białą korę (Fot. 1) łatwo ją rozpoznać o każdej porze roku. To ważne, bo jeśli jesteśmy uczuleni na alergeny pyłku brzozy, aby ich unikać, musimy ustalić, czy w pobliżu naszego miejsca zamieszkania, szkoły lub pracy rosną brzozy.

Męskie kwiatostany brzozy widoczne są już jesienią. Kotki (kwiatostany brzozy) zwisają zebrane po kilka obok siebie na końcach pędów (Fot. 2). W kwietniu kwiatostany brzozy wydłużają się, stają się wiotkie, a ich barwa zmienia się na żółtobrązową (Fot. 3). Gdy uderzymy lekko w kwiatostan w czasie kwitnienia brzozy, zobaczymy obłoczek białożółtego pyłku unoszącego się wokół kwiatostanu. Każdy podmuch wiatru uwalnia z wnętrza kwiatostanów olbrzymią ilość pyłku. Osoby uczulone na alergeny pyłku brzozy powinny unikać nie tylko dotykania kwiatostanów, ale również spacerów w pobliżu kwitnących brzóz. Jeden kwiat brzozy wytwarza ponad 20 tysięcy ziaren pyłku, a jeden kwiatostan brzozy ponad 5 milionów ziaren pyłku. Wiatr przenosi pyłek na duże odległości, ale stężenia w pobliżu kwitnącej brzozy mogą być kilkaset razy wyższe od tych, na które narażeni jesteśmy z dala od brzóz.

Na przeważającym obszarze Polski pylenie brzozy przypada na pierwszą dekadę kwietnia,  równocześnie z pojawieniem się pierwszych liści. Terminy kwitnienia brzozy w zależności od regionu kraju można sprawdzić w kalendarzu pylenia roślin opracowanym przez Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych na podstawie 23-letnich badań w Polsce (zobacz kalendarz pyleń). Jednak w poszczególnych latach, w zależności warunków meteorologicznych (a przede wszystkim w zależności od temperatury powietrza i gleby), pylenie może być znacznie opóźnione lub przyspieszone. Dlatego warto na bieżąco sprawdzać prognozy pylenia roślin opracowane dla 9 regionów kraju (mapa pyleń). W 2013 roku, gdy zima była długa, pyłek brzozy pojawił się w powietrzu atmosferycznym na przeważającym obszarze kraju dopiero pomiędzy 19 a 22 kwietnia (z wyłączeniem gór, gdzie pylenie rozpoczęło się jeszcze później). W 2014 roku łagodna zima i wczesne przedwiośnie znacznie przyspieszyło termin kwitnienia brzozy, pierwsze ziarna pyłku brzozy pojawiły się już w na przełomie marca i kwietnia. W podobnym terminie co brzoza pylenie rozpoczyna też forsycja – popularny krzew o charakterystycznych żółtych kwiatach (Fot. 4). Forsycja, podobnie jak inne kwiaty owadopylne, nie jest zagrożeniem dla alergików, może wręcz ostrzegać nas przed zbliżającym się okresem pylenia brzozy.

Uczelnie na alergeny pyłku brzozy

Alergeny pyłku brzozy są po alergenach pyłku traw najczęstszą przyczyną kataru siennego. Objawy uczuleniowe u chorych z nadwrażliwością na pyłek brzozy zwykle pojawiają się nagle. Przyczyną nagłego początku objawów chorobowych jest zwykle gwałtowny początek pylenia brzozy z bardzo wysokimi stężeniami już w pierwszych dniach sezonu pylenia tego drzewa. Typowe objawy uczulenia na pyłek brzozy to:

• wodnista wydzielina z nosa (wodnisty katar),
• swędzenie nosa i oczu,
• kichanie (często po kilkanaście razy),
• zatkanie nosa,
• łzawienie, zaczerwienienie i pieczenie oczu.

W czasie ekspozycji na bardzo wysokie stężenie pyłku brzozy w atmosferze, szczególnie u osób z towarzyszącymi objawami niedrożności nosa, mogą wystąpić objawy duszności, napadowy kaszel, świszczący oddech, uczucie ucisku w klatce piersiowej. Jeśli w pogodne dni w kwietniu występują u Ciebie wyżej wymienione objawy, które mijają lub zmniejszają się w czasie opadów deszczu lub po powrocie do pomieszczenia zamkniętego, jest bardzo prawdopodobne, że jesteś uczulony na pyłek brzozy. Zapisuj daty swoich objawów oraz ich nasilenie, to może być bardzo pomocne w czasie wizyty u lekarza. Możesz też skorzystać ze specjalnej aplikacji na naszym serwerze, która pomoże w archiwizacji Twoich objawów.

Alergeny pyłku brzozy są bardzo silnymi alergenami i wywołują objawy alergiczne we wszystkich narządach mających z nimi kontakt. W czasie ekspozycji na bardzo wysokie stężenia pyłku brzozy wykazano obecność zmian w narządzie głosu nawet przy braku objawów w obrębie jam nosa i spojówek. Dlatego niezwykle ważne jest utrzymanie prawidłowej drożności nosa w okresie ekspozycji na alergeny pyłku brzozy. Nos, pełniąc funkcję filtra, zatrzymuje większość ziaren pyłku brzozy z powietrza wdychanego, chroniąc tym samym krtań, tchawicę i oskrzela przed potencjalnym niebezpieczeństwem.

Jeden z alergenów zawartych w ziarnach pyłku brzozy to profilina (panalergen) obecny w licznych ekstraktach owoców i warzyw. Stąd osoby uczulone na pyłek brzozy mogą odczuwać dolegliwości po zjedzeniu owoców pestkowych (jabłko, gruszka, brzoskwinia, morela, wiśnia, czereśnia), kiwi, mango, selera, marchwi. Najczęstsze objawy to swędzenie, obrzęk i zaczerwienienie błony śluzowej jamy ustnej. W takich przypadkach należy zanotować nazwy produktów żywnościowych, które wywołują objawy podrażnienia w obrębie jamy ustnej, i poinformować o tym lekarza.

Osoby uczulone na pyłek brzozy reagują zwykle również na alergeny pyłku leszczyny i olszy (reakcje krzyżowe).

Pyłek brzozy osiąga bardzo wysokie stężenia w atmosferze. Wysokie stężenia pyłku brzozy notowane są również w pomieszczeniach zamkniętych, szczególnie w mieszkaniach, których okna zlokalizowane są w bliskim sąsiedztwie kwitnących brzóz.

Udowodniono, że brzozy rosnące w pobliżu tras szybkiego ruchu, narażone na te same co nasze nosy i płuca zanieczyszczenia, produkują więcej alergenów. Może warto więc dla naszego wspólnego dobra naciskać na polityków (zarówno tych w radach dzielnic i gmin, jak i tych kandydyjących do Sejmu, Senatu i Europarlamentu), aby obwodnice miast i autostrady przebiegały z dala od osiedli mieszkaniowych.

Tekst i fotografie: dr n. med. Piotr Rapiejko, Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych

Fot 1. – charakterystyczna biała kora

Fot. 2 – kwiaty brzozy widoczne są na drzewach już jesienią

Fot. 3 – kwiaty brzozy w czasie pylenia

Fot.4 – forsycja – kwitnie w tym samym czasie co brzoza