We wszystkich wytycznych odnoszących się do leczenia pacjentów chorujących na POChP dużo miejsca poświęca się odpowiedniej diecie. Zalecenia dietetyczne u tych chorych są podobne jak w zbilansowanej diecie u osób zdrowych. Podstawowe zasady zdrowego żywienia najczęściej przedstawia się w formie tzw. piramidy zdrowego żywienia. Realizowanie zawartych w niej reguł daje szanse na zdrowe życie oraz zachowanie sprawności fizycznej i umysłowej.

Piramida żywienia to prosty opis zasady ustalania właściwych proporcji produktów w codziennej diecie. Im wyższe piętro, na którym umieszczony jest dany produkt, tym mniejsza jego ilość powinna znajdować się w spożywanych posiłkach. Jednak w przypadku występowania wielu chorób konieczna jest modyfikacja ogólnych zaleceń. Ta modyfikacja jest również niezbędna w żywieniu chorych na POChP.

Przede wszystkim należy ustalić, czy chory posiada należną masę ciała. Do tego celu można wykorzystać wskaźnik BMI (Body Mass Index). Oblicza się go według wzoru:

BMI (kg/m2) = masa ciała [kg] / wzrost2 [m2].

Według przedstawionej zależności im wyższa masa ciała, tym większe BMI i odwrotnie. Za prawidłowe uważa się BMI 18,5–24,9. U chorych na POChP wskazane jest utrzymanie tego wskaźnika w wartościach prawidłowych. U chorych z cechami niedożywienia (BMI <18,5; dotyczy to dużej liczby pacjentów) zalecana jest dieta bogatokaloryczna aż do normalizacji masy ciała. Udowodniono związek z gorszym rokowaniem u chorych na POChP i niedoborem masy ciała. Natomiast u chorych z nadwagą (BMI >24,9) konieczne jest wdrożenie diety redukcyjnej. Obniżanie masy ciała powinno odbywać się powoli przy współpracy dietetyka, aby uniknąć jednocześnie nadmiernej utraty tkanki mięśniowej. Otyłość może niekorzystnie wpływać na pojawianie się dodatkowych objawów chorobowych, poza typowymi dla POChP. Wykazano ścisły związek między bezdechem sennym a otyłością. Przerwy w oddychaniu w czasie snu często są spowodowane otyłością. Jednocześnie zaburzenia snu związane z bezdechem mogą sprzyjać pewnym zmianom metabolicznym prowadzącym do nadmiernego łaknienia. To błędne koło „nakręca” otyłość.

Najważniejsze zalecenia praktyczne w żywieniu chorych na POChP to:

• przygotowywanie posiłków urozmaiconych, ale łatwych w przyrządzaniu (szczególnie jeśli chory przygotowuje posiłki samodzielnie),
• spożywanie kilku posiłków dziennie (5–6) w małych porcjach, ostatni posiłek około 3 godzin przed snem,
• dostosowanie wartości energetycznej (kaloryczności) potraw do stanu odżywienia pacjenta: chorzy z niedoborem masy ciała powinni wybierać tłusty nabiał: mleko, sery, jogurty, kefiry, śmietanę, masło (dodatkowo mogą dodawać je do gotowych potraw), natomiast osoby z nadwagą lub otyłością powinny spożywać produkty chude,
• zabezpieczenie odpowiedniej ilości białka w diecie: drób, cielęcina, ryby, jaja (jaja są „idealnym” białkiem w diecie), a wyniszczeni chorzy dodatkowo powinni przyjmować gotowe preparaty wysokokaloryczne i/lub wysokobiałkowe (najlepiej skonsultować to z dietetykiem),
• podawanie produktów zbożowych (pieczywa, makronów, kasz, ryżu),
• dołączenie do posiłków dużej ilości warzyw: papryki, pomidorów, buraków, pietruszki, zielonej sałaty, ziemniaków (należy unikać warzyw wzdymających: kapusty, suchych nasion roślin strączkowych) – są one cennym źródłem witamin oraz błonnika (błonnik dodatkowo poprawia perystaltykę jelit i rytm wypróżnień, obniża stężenie cholesterolu i glukozy we krwi),
• podawanie świeżych owoców w formie deserów (jabłka, śliwki, banany, owoce cytrusowe, jagodowe) zamiast słodyczy (dieta bogata w cukry proste zwiększa zużycie tlenu przez organizm, sprzyja występowaniu chorób układu krążenia i otyłości),
• używanie do przyrządzania posiłków „korzystnych” źródeł tłuszczu: olei roślinnych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) oraz orzechów i nasion (orzechy włoskie, laskowe, migdały, pistacje, nasiona dyni, słonecznika),
• wypijanie odpowiednio dużej ilości wody (niegazowanej), której spożycie wywiera korzystny wpływ na utrzymanie prawidłowej masy ciała (1,5 – 2l).

Aby zapewnić odpowiednią podaż płynów, najlepiej pić je często, małymi łykami, a dla podniesienia walorów smakowych potraw można dodawać świeże lub suszone zioła (pozwoli to ograniczyć ilość dodawanej do potraw soli).

Nawet zdrowy i smaczny posiłek może mieć niewielką wartość dla organizmu, jeśli będą kłopoty z jego spożyciem. Wobec powyższego należy zadbać o właściwy stan jamy ustnej i uzębienia, aby zapewnić właściwe gryzienie pokarmów. Dodatkowo u osób mających problemy z gryzieniem i połykaniem przygotowywane posiłki należy przed spożyciem odpowiednio rozdrabniać.

dr Beata Mamełka
Alergolog, Pulmonolog, Internista