Jednym z istotnych elementów w leczeniu chorych na POChP jest rehabilitacja. Chorzy zwykle ze względu na trudności w pokonywaniu wysiłku i z obawy przed dusznością rezygnują z aktywności fizycznej. Tak powstaje błędne koło: nieangażowanie mięśni w czasie nawet najprostszych ćwiczeń, powoduje ich osłabienie. Kolejne próby podjęcia wysiłku fizycznego są coraz trudniejsze, chory zaczyna odczuwać duszność przy coraz mniejszej aktywności. Światowe wytyczne dotyczące rozpoznawania i leczenia chorych na POChP zalecają wdrożenie rehabilitacji we wszystkich stadiach choroby. Obok typowych ćwiczeń oddechowych należy stosować ćwiczenia ogólnousprawniające (marsz, trening na rowerze stacjonarnym). Ćwiczenia ogólnousprawniające powinny być wdrażane w okresie, gdy nie występuje zaostrzenie choroby.
Ćwiczenia oddechowe mogą być wykonywane nawet u ciężko chorych pacjentów.
Do najprostszych ćwiczeń oddechowych należą:
oddychanie przez „zasznurowane” usta:
chory powoli wciąga powietrze przez nos, wykonując maksymalny wdech i stopniowo wypuszcza powietrze przez zwężone usta – istotne, aby wydech był mniej więcej dwa razy dłuższy niż wdech;
ćwiczenie z butelką częściowo wypełnioną wodą oraz zanurzoną w niej plastikową rurką
(butelka może stać na stole przed chorym lub można ją trzymać w ręku): pacjent, robiąc wydech przez rurkę, stara się wtłoczyć przez nią jak największą ilość powietrza do wody;
ćwiczenia z użyciem aparatów do oddychania (tzw. trenażerów mięśni oddechowych):
na rynku dostępne są różne rodzaje takich prostych urządzeń. Jednym z nich jest 3-komorowy zestaw do treningu oddechu (wdechu i wydechu) z kolorowymi kulkami: podczas wciągania powietrza kuleczki podnoszą się (ćwiczenie wdechu), a po odwróceniu przyrządu o 180° (podstawką do góry) można ćwiczyć wydech;
ćwiczenie wdechu i wydechu w pozycji siedzącej na krześle:
podnosząc wyprostowane ręce nad głowę, chory wykonuje głęboki wdech, a opuszczając je powoli, wykonuje wydech.
U ciężko chorych ćwiczenia powinny być krótsze i mniej intensywne. Ćwiczenie poprawia wydolność fizyczną organizmu i jakość życia.
Poza stosowaniem leków i rehabilitacją istotnym działaniem mającym wpływ na przebieg choroby jest zaprzestanie palenia tytoniu. To kluczowy element spowalniający pogarszanie się wydolności płuc, niezależnie od stopnia zaawansowania choroby. W czasie wizyty u lekarza warto zapytać o możliwości wsparcia przy rzucaniu nałogu. Od wielu lat pacjenci uzależnieni od nikotyny mogą brać udział w Programie Profilaktyki Chorób Odtytoniowych, w tym POChP. W jego ramach pacjenci kierowani są na zajęcia w zakresie terapii grupowej (działania wzmacniające chęć porzucenia nałogu). U chorych z ciężkim uzależnieniem od nikotyny konieczne jest dodanie leczenia zastępczego preparatami nikotyny (plastry, gumy do żucia) lub lekami ułatwiającymi rzucenie palenia. Udział w programie profilaktyki chorób odtytoniowych jest dla pacjenta bezpłatny (finansowany przez NFZ). Szczegółowe informacje o placówkach realizujących poradnictwo w tym zakresie można znaleźć na stronach wojewódzkich oddziałów NFZ
(np.http://www.nfz-warszawa.pl/dla-pacjenta/co-kazdy-pacjent-wiedziec-powinien/profilaktyczne-programy-zdrowotne/).
Często osoby palące tytoń stosują e-papierosy w celu walki z nałogiem. Dotychczas nie potwierdzono skuteczności e-papierosów jako metody sprzyjającej porzuceniu palenia.
Na przebieg choroby istotnie wpływają szczepienia ochronne. Istnieją silne dowody, że szczepienie przeciw grypie znacznie zmniejsza ryzyko ciężkiego zaostrzenia choroby i śmierci. Zaleca się je u wszystkich chorych i wykonuje się jeden raz w roku – jesienią. Powtarza się je przed każdym sezonem wzmożonej zachorowalności na grypę ze względu na dużą zmienność wirusa grypy i konieczność corocznego modyfikowania szczepionki. Szczepienie może być wykonane w poradni POZ (po zrealizowaniu recepty wystawionej pacjentowi lub szczepionką zakupioną wcześniej przez placówkę medyczną w celu ułatwienia pacjentowi szczepienia). W niektórych miastach szczepienia przeciw grypie dla pacjentów po 65. roku życia są bezpłatne (finansowane ze środków miasta).
Innym bardzo ważnym działaniem profilaktycznym jest szczepienie przeciw pneumokokom (bakteriom będącym częstą przyczyną zakażeń dróg oddechowych, w tym zapalenia płuc). Szczepienie to zaleca się u wszystkich chorujących na POChP po 65. roku życia oraz młodszych ze znacznie obniżonymi wskaźnikami przepływu powietrza stwierdzonymi w spirometrii lub ze współistnieniem innych poważnych chorób (np. niewydolnością serca, cukrzycą). Wykazano, że szczepienia takie znacznie zmniejszają ryzyko zapalenia płuc i ciężkich zakażeń bakteryjnych. Wykorzystuje się do tego celu tzw. szczepionki polisacharydowe. Często wystarczy podanie tylko jednej dawki na całe życie. Czasem u osób w podeszłym wieku lekarz może rozważyć powtórne szczepienie (podanie tzw. dawki przypominającej po upływie kilku lat od poprzedniego szczepienia).
Szczepienie przeciw grypie i przeciw pneumokokom jest zwykle dobrze tolerowane. Oba szczepienia można przeprowadzić jednocześnie (tego samego dnia), podając każdy z preparatów w inne miejsce, np. w lewe i prawe ramię. Zarówno szczepienie przeciw grypie jak i przeciw pneumokokom u osób dorosłych należy do szczepień zalecanych (nieobowiązkowych) i nie jest refundowane przez NFZ.
dr Beata Mamełka
Alergolog, Pulmonolog, Internista
