Najistotniejszym badaniem dodatkowym umożliwiającym postawienie rozpoznania POChP jest spirometria. Służy ona do oceny sprawności wentylacji układu oddechowego i pozwala ocenić zmiany objętości płuc podczas spokojnego oddychania oraz w czasie natężonego wdechu i wydechu. Badanie jest wykonywane za pomocą aparatu zwanego spirometrem. Jest to pomiarowe urządzenie rejestrujące, służące do badania pojemności płuc. Analizuje ilość i prędkość wdychanego i wydychanego powietrza. W urządzeniu zainstalowany jest odpowiedni program komputerowy. Wyniki zarejestrowane w czasie badania są automatycznie (w wyniku analizy komputerowej) porównywane z tzw. wartościami należnymi (ustalanymi na podstawie wyników badania osób zdrowych i niepalących).
Badanie nie jest bolesne, ale wymaga należytej współpracy pacjenta z osobą badającą. Przed wykonaniem spirometrii pacjent powinien unikać: palenia tytoniu przez minimum 1 godzinę, spożywania alkoholu przez minimum 4 godziny, wysiłku fizycznego przez minimum 30 minut, obfitego posiłku przez minimum 2 godz. Dodatkowo, jeżeli to możliwe, chory powinien odstawić niektóre leki, np. leki rozszerzające oskrzela (stosowane wziewnie lub doustnie) i teofilinę. Jeśli pacjent przyjmuje dodatkowo leki z powodu innych chorób, wskazane jest, aby zanotował ich nazwy, gdyż mogą one mieć wpływ na funkcję oddychania i interpretację wyniku spirometrii (np. niektóre leki stosowane w chorobach układu krążenia).
Badanie zwykle wykonuje się w pozycji siedzącej wyprostowanej, z lekko uniesioną głową. U bardzo otyłych osób badanie wykonuje się w pozycji stojącej. Przed badaniem do programu komputerowego współpracującego ze spirometrem wprowadza się dane pacjenta, takie jak: wiek, płeć, wzrost i masa ciała, a chory zostaje poinstruowany o zasadach wykonania i przebiegu badania. W trakcie spirometrii chory oddycha przez ustnik (osoba nadzorująca badanie sprawdza właściwe umieszczenie ustnika w jamie ustnej, czasem konieczne jest wyjęcie ruchomej protezy zębowej), a na nos zwykle zakłada się specjalny klips. Przed rozpoczęciem właściwego pomiaru osoba badana przez chwilę oddycha swobodnie przez ustnik, aby przystosować się do warunków badania. Technika wykonania samego badania może się nico różnić (zależy to od typu spirometru). Zazwyczaj po kilku spokojnych oddechach chory wykonuje powolny maksymalny wdech, a następnie powolny maksymalny wydech lub tylko gwałtowny wydech (w zależności od fazy badania).
Analizie mogą być poddane tylko wyniki z poprawnie wykonanego badania. Jeśli jest ono obarczone istotnymi błędami technicznymi, należy je powtórzyć. Na wystąpienie błędów może mieć wpływ kaszel w czasie badania, przeciek powietrza między ustnikiem a wargami, zbyt krótki czas trwania wydechu (krótszy niż 6 s). Oprogramowanie spirometru często sygnalizuje niespełnienie warunków poprawnie wykonanego badania.
Po wykonaniu badania następuje wydruk wyniku, a interpretacji dokonuje lekarz. Po niepoprawnie technicznie wykonanym badaniu lekarz może zlecić jego powtórzenie.
Dla rozpoznania POChP konieczne jest potwierdzenie w badaniu spirometrycznym występowania skurczu oskrzeli, tzw. obturacji. Jest to zaburzenie wentylacji, które można stwierdzić tylko na podstawie tego badania. Jeżeli w spirometrii stwierdzono obturację,powinno być wykonane drugie badanie – po podaniu leku rozkurczającego oskrzela(tzw. próba rozkurczowa). Utrzymywanie się cech skurczu oskrzeli, tzw. obturacji w drugim badaniu pozwala z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać POChP.
Na podstawie spirometrii lekarz może nie tylko rozpoznać POChP, ale również ocenić stopień ciężkości choroby. Spirometria może być wykonywana wielokrotnie. Aktualnie,wg obowiązujących przepisów, wykonanie tego badania jest teżniezbędne do określenia odpłatności za leki (tzw. stopnia refundacji) w przypadkuwdrożenia leczenia.
Czasem jednak istnieją przeciwwskazania do wykonania tego badania, takie jak: obecność tętniaka aorty lub tętnic mózgowych zagrożonych pęknięciem, przebyte świeże operacje okulistyczne (np. z powodu zaćmy lub odwarstwienia siatkówki), krwioplucie o nieznanej przyczynie, odma opłucnowa (obecność powietrza w jamie opłucnej, czyli między powierzchnią płuca a ścianą klatki piersiowej), świeży udar mózgu, wymioty, kaszel, niedawno przebyta operacja brzuszna lub w zakresie klatki piersiowej.
Teoretycznie na spirometrię chory może zgłosić bez skierowania (badanie w warunkach komercyjnych) lub ze skierowaniem od lekarza (POZ, lekarza chorób płuc, alergologa lub innego specjalisty) przy finansowaniu przez NFZ. Wydaje się jednak zasadne, aby w każdym przypadku badanie to było poprzedzone konsultacją lekarską, chociażby dla wykluczenia istotnych przeciwwskazań do jego wykonania.
Innym badaniem wykorzystywanym do ustalenia rozpoznania jest badanie radiologiczne klatki piersiowej (RTG), w którym często nie stwierdza się istotnych zmian. Natomiast w przypadku występowania u chorego nasilonej rozedmy płuc (jedna ze składowych POChP), radiolog opisze pewne nieprawidłowości widoczne w badaniu. Do wykonania badania niezbędne jest skierowanie od lekarza (lekarza POZ, lekarza chorób płuc lub innego specjalisty) niezależnie od tego, czy jest wykonywane komercyjnie, czy jest finansowane przez NFZ.
Niekiedy lekarz może zalecić dodatkowo badania metodą tomografii komputerowej (TK) w celu oceny rozległości i umiejscowienia zmian rozedmowych lub diagnozowania innych nieprawidłowości stwierdzonych w badaniu radiologicznym klatki piersiowej. Do wykonania tego badania również wymagane jest skierowanie od lekarza (niezależnie od sposobu finansowania). W przypadku finansowaniabadania przez NFZ, skierowanie może wystawić lekarz specjalista (lekarz chorób płuc lub innej specjalności), nie może tego zrobić natomiast lekarz POZ.
Dodatkowo po rozpoznaniu choroby lub w przypadku trudności z postawieniem jednoznacznego rozpoznania lekarz może zalecić wykonanie jeszcze innych badań, np. badanie gazometryczne krwi (tzw. gazometrię), badanie elektrokardiograficzne (EKG), badanie echokardiograficzne (ECHO), badania krwi (np. morfologię, stężenie α1-antytrypsyny). Na te badania nie jest wymagane skierowanie od lekarza, jeśli sąonewykonywane w trybie komercyjnym. W innym przypadkukonieczne jest skierowanie od lekarza (na badanie EKG i morfologię krwi wystarczy skierowanie od lekarza POZ, na pozostałe badania skierowanie od lekarza specjalisty chorób płuc lub innego).
dr Beata Mamełka
Alergolog, Pulmonolog, Internista
