Ambrozja jest chwastem z rodziny astrowatych (dawniej Compositae). Ambrozja jest jednoroczną rośliną zielną, np. ambrozja bylicolistna i ambrozja trójdzielna, lub byliną jak ambrozja zachodnia. Większość spośród 40 gatunków ambrozji pochodzi z Ameryki Północnej.

Najsilniejsze właściwości uczulające wykazują alergeny pyłku 2 gatunków ambrozji: ambrozji bylicolistnej (łac. Ambrosia artemisiifolia, ang. Common ragweed) oraz ambrozji trójdzielnej (łac. Ambrosia trifida, ang. Gigant ragweed). Pozostałe gatunki ambrozji mają mniejsze znaczenie w wywoływaniu objawów alergicznych.

W Polsce stwierdzono obecność trzech gatunków ambrozji (w tym 2 silnie uczulających):

1. ambrozja bylicolistna (Ambrosia artemisiifolia L.),
2. ambrozja zachodnia (Ambrosia psilostachya DC.),
3. ambrozja trójdzielna (Ambrosia trifida).

Ambrozja wysiewana jest głównie z importowanym zbożem, dlatego jej stanowiska obserwowane są najczęściej w okolicach kolejowych stacji przeładunkowych, elewatorów zbożowych. Ambrozja jest efemerofitem, czyli gatunkiem pojawiających się przejściowo i zwykle szybko wymierającym na danym terenie. Największe zagrożenie alergenami pyłku ambrozji poza Stanami Zjednoczonymi występuje na Węgrzech (alergeny pyłku ambrozji są tam najczęstszą przyczyną pyłkowicy), w Austrii, w północnych Włoszech, w niektórych regionach Francji oraz na Ukrainie.

Ziarna pyłku ambrozji są lekkie, mają średnicę ok. 20-22 mikrometrów, co pozwala na daleki transport tych ziaren. Stężenie progowe pyłku ambrozji, przy którym występują objawy u chorych na obszarach, gdzie ambrozja rośnie masowo, jest oceniane na 40 do 200 ziaren/m³ powietrza. Pyłek ambrozji obserwowany jest m.in. w Szczecinie, Wrocławiu, Opolu, Sosnowcu, Krakowie, Lublinie, Rzeszowie, ale również w Warszawie, Bydgoszczy czy Piotrkowie Trybunalskim. O ile na terenie Polski stężenie pyłku ambrozji rzadko przekracza 20-30 ziaren w 1 m³ powietrza, to np. w Doniecku (Ukraina) często dochodzi do 2000, a nawet 5000 ziaren/1 m³.

Ambrozja wg rozporządzenia MRiGŻ w sprawie zwalczania organizmów szkodliwych była uznawana za organizm szkodliwy podlegający obowiązkowi zwalczania z urzędu. W 2009 roku do konsultacji społecznych przedstawiono projekt Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie listy roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym. Na liście roślin zagrażających gatunkom rodzimym nie znalazła się ambrozja, a w odpowiedzi na uwagi kilku Rejonowych Dyrekcji Ochrony Środowiska przedstawiciel Ministra Środowiska napisał: „Przyczyna nieumieszczenia pozostałych gatunków: ambrozja bylicolistna Ambrosia artemisiifolia – gatunek nieinwazyjny”. Tym samym w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2011 r. (Dz. U. z dnia 4 października 2011 r.) nie znajdziemy ambrozji. Na szczęście jest tam inna groźna dla człowieka roślina – barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi). Zdaniem części specjalistów wraz ze zmianami klimatycznymi oraz zwiększeniem terenów dogodnych dla rozwoju ambrozji możliwe jest osiedlanie się ambrozji na nowych terenach, również w Polsce. Stąd wydaje się konieczne włączenie alergenu pyłku ambrozji do zestawu testów skórnych stosowanych w Polsce, szczególnie na zachodzie i południowym wschodzie kraju.

Kwitnienie ambrozji w Polsce przypada na drugą połowę sierpnia, wrzesień i pierwszą dekadę października.

Alergeny pyłku ambrozji należą do jednych z najlepiej poznanych.

Amb a 1
Amb a 2
Amb a 3
Amb a 5
Amb a 6
Amb a 7
Amb a 10

Pomiędzy alergenami roślin z rodziny Asteraceae mogą występować reakcje krzyżowe. U osób uczulonych na alergeny pyłku ambrozji wystąpić mogą reakcje alergiczne po kontakcie z alergenami pyłku bylicy i ekstraktu z koszyczków rumianku (np. w kosmetykach i herbacie).

O uczuleniu na alergeny pyłku ambrozji należy pamiętać szczególnie u chorych, którzy przez co najmniej kilka sezonów pylenia przebywali w krajach o wysokim stężeniu pyłku tego chwastu.

Tekst i fotografie: dr n. med. Piotr Rapiejko – Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych