Olsza (łacińska nazwa: Alnus, angielska nazwa: Alder)
Olsza, w literaturze często stosowana jest też nazwa olcha, jest zwykle okazałym drzewem lub krzewem (olsza zielona). Męskie kwiaty w formie kotkowatych kwiatostanów zawiązują się (podobnie jak kwiaty leszczyny i brzozy) już późnym latem poprzedniego roku. Olsza zakwita przed rozwinięciem się liści, podobnie jak inne wczesnopylące drzewa. Liście stanowiłyby mechaniczną przeszkodę, barierę w swobodnym rozprzestrzenianiu się ziaren pyłku. Pyłek produkowany jest w olbrzymich ilościach, aby pojedyncze ziarno pyłku niesione przez podmuchy wiatru dotarło do znamienia kwiatu żeńskiego. Jednak aby pojedyncze ziarno pyłku dotarło z kwiatu męskiego na kwiat żeński, muszą być odpowiednie warunki. Deszcz, śnieg, duża wilgotność powietrza oraz przeszkody mechaniczne (np. liście) utrudniałyby transport ziaren pyłku.
Olsza rośnie na podmokłych stanowiskach
Objawy uczuleniowe na alergeny pyłku olszy w znacznym stopniu uzależnione są od warunków pogodowych. Kwitnienie olchy w Europie przypada na wczesną wiosnę, kiedy to ekspozycja pacjentów na aeroalergeny zewnątrzdomowe jest ograniczona z uwagi na niskie temperatury, krótki czas pobytu poza pomieszczeniami zamkniętymi oraz zwykle zamknięte w tym okresie okna. Pyłek olszy osiąga bardzo wysokie stężenia w atmosferze, przekraczające nawet kilka tysięcy ziaren pyłku w 1 m3 powietrza. Objawy uczuleniowe u większości chorych z nadwrażliwością na alergeny pyłku olszy występują przy ekspozycji na stężenie 75-80 ziaren pyłku olszy w 1 m3 powietrza.
Terminy początku sezonu oraz intensywność pylenia są ściśle uzależnione od temperatury powietrza zimą i wczesną wiosną. Dojrzewanie pyłku w pylnikach i początek sezonu pylenia rozpoczyna się po osiągnięciu określonej temperatury sumarycznej (co jest związane z dawką energii cieplnej). Intensywność pylenia oraz sumaryczna liczba ziaren pyłku wyprodukowanych przez jeden kwiatostan czy całą roślinę jest uzależniona od warunków pogodowych, które panowały w okresie pylenia, oraz w okresie tworzenia się pylników, czyli w końcu sierpnia i we wrześniu roku poprzedzającego. Dlatego na podstawie analizy warunków atmosferycznych panujących późnym latem oraz liczby wykształconych w tym czasie kwiatostanów męskich można wstępnie prognozować, jak intensywny będzie nadchodzący sezon pylenia olszy, a tym samym jak silne będą objawy chorobowe u osób uczulonych na alergeny pyłku olszy.
Kwiatostany (bazie) olszy w trakcie pylenia
Alergeny pyłku olszy są po alergenach pyłku brzozy najczęstszą przyczyną okresowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek w okresie wiosennym. Objawy kliniczne u osób uczulonych na alergeny pyłku olszy pojawiają się nagle, bez objawów wstępnych, stopniowo się rozwijających, zauważalnych w przypadku uczulenia na inne alergeny. Przyczyną nagłego początku objawów jest zwykle gwałtowne rozpoczęcie pylenia przez olszę i gwałtowny wzrost stężenia pyłku w pierwszych dniach sezonu. Dlatego też, szczególnie w przypadku osób uczulonych na alergeny wczesnopylących roślin, niezbędne jest korzystanie z komunikatów o prognozowanym stężeniu pyłku w atmosferze. Dominują objawy typowe dla okresowego alergicznego nieżytu nosa i spojówek w postaci wodnistej wydzieliny, świądu nosa, kichania, upośledzenia drożności nosa, objawów spojówkowych (łzawienie, zaczerwienie i pieczenie spojówek).
Szczyt pylenia olszy przypada zwykle przed rozpoczęciem pylenia przez brzozę, której alergeny są najczęstszą przyczyną alergicznego nieżytu nosa w okresie wiosennym w naszym klimacie. Alergeny pyłku olszy mogą działać na błonę śluzową na zasadzie „priming effect”, zwiększając nasilenie objawów klinicznych u chorych w okresie pylenia brzozy. Zostało bowiem udowodnione, że do wywołania objawów klinicznych na początku ekspozycji niezbędne jest znacząco wyższe stężenie pyłku niż po dłuższym okresie ekspozycji na alergeny.
Alergen główny olszy to Aln g 1 o masie molekularnej 17–20 kDa i pI = 5,3. Biochemiczna funkcja alergenu Aln g 1 jest nieznana. Alergen pyłku olchy wykazuje reakcje krzyżowe z alergenami pyłku brzozy i leszczyny.
Opracowanie: dr Piotr Rapiejko, Ośrodek Badania Alergenów Środowiskowych
